Sắt là thành phần quan trọng tạo nên hồng cầu trong cơ thể, hấp thu sắt qua chế độ ăn hàng ngày là cần thiết với nhóm bệnh nhân thiếu máu thiếu sắt. Tuy nhiên, đối với nhóm bệnh nhân thiếu máu thừa sắt thì chế độ ăn sẽ khác rất nhiều. Bài viết này sẽ mang lại cho các bạn một số lưu ý về những bữa ăn phù hợp cho mỗi nhóm đối tượng. 

Sắt có trong thực phẩm dưới dạng sắt heme hoặc không heme. Sắt heme hầu như chỉ được tìm thấy trong thực phẩm có nguồn gốc động vật.

Còn sắt không heme có nhiều trong thực vật, thực phẩm tăng cường và thực phẩm bổ sung.

I. Đối với nhóm bệnh nhân thiếu máu thiếu sắt

Infographic: Nguyên nhân của bệnh thiếu máu thiếu sắt

Bệnh nhân thiếu máu được khuyến nghị ưu tiên bổ sung đạm từ động vật. Thực phẩm có nguồn gốc động vật như thịt, gia cầm và hải sản,… ngoài hàm lượng protein cao còn là nguồn cung cấp kẽm và sắt heme dồi dào (Sắt heme là dạng sắt gắn với porphyrin có trong hemoglobin trong tế bào hồng cầu) dễ hấp thu( tỷ lệ hấp thu 15-25%) hiệu quả nhanh hơn với người bệnh thiếu máu.

Một số thực phẩm giàu sắt heme phổ biến, dễ tìm mà người bệnh nên ăn:

Thịt đỏ

Thịt đỏ như thịt bò, cừu, thịt trâu, thịt vịt, ngỗng,.. Là 1 trong những nguồn protein chất lượng cao và là nhóm thực phẩm cung cấp lượng sắt heme dồi dào nhất. Ngoài ra, nó còn có nhiều vitamin B12, B6, D, Magnesi,..trong 100gr thịt: thì thịt bò có chứa 15,6 mg sắt, thịt lợn 1,5 mg, thịt vịt 2,7mg, ức gà 1mg,..

Gan và nội tạng động vật:

Nội tạng động vật như gan gà, gan lợn… cũng là nguồn thực phẩm chứa nhiều sắt. Cụ thể, gan gà chứa 9 mg sắt; gan lợn chứa 13 mg sắt.

Lưu ý: khi chế biến nội tạng động vật cần làm sạch, luộc thật chín để đảm bảo loại bỏ được hết ký sinh trùng

Tuy nhiên để đảm bảo cung cấp đủ sắt cho cơ thể, bạn nên kết hợp các loại thực phẩm cung cấp 2 nhóm sắt heme và sắt không heme trong chế độ ăn uống.

Lưu ý kết hợp thực phẩm để TĂNG hiệu quả hấp thu sắt:

• Ăn thêm thực phẩm giàu vitamin C: Tiêu thụ thực phẩm giàu vitamin C cùng với thực phẩm giàu chất sắt không heme có thể làm tăng sự hấp thu sắt.

• Tránh uống cà phê và trà trong bữa ăn: Uống cà phê và trà trong bữa ăn có thể làm giảm hấp thu sắt từ 50-90%.

II. Đối với nhóm bệnh nhân thiếu máu thừa sắt 

Người bệnh nên chọn các thực phẩm có dạng sắt không có heme (là loại sắt mà cơ thể hấp thụ kém hơn sắt heme, tỷ lệ hấp thu chỉ 2-10%), chủ yếu có nguồn gốc từ thực vật như: Rau cải bó xôi, đậu lăng, ngũ cốc nguyên hạt, sup lơ xanh, khoai lang, nấm,.

Cách kết hợp thực phẩm để GIẢM hấp thu sắt:

• Người bệnh nên ăn các loại thịt trắng như thịt gia cầm, cá, trứng. Hạn chế các loại thịt béo, thịt màu đỏ (thịt bò, trâu, vịt, gan…), hải sản và nên dùng cùng các thực phẩm giàu chất phytate, phốt pho và acid tannic (có trong trà, nước cola, mễ cốc và các thuốc kháng acid).

• Nên uống trà, cà phê ngay sau bữa ăn.

• Tránh các thực phẩm nhiều vitamin C hoặc ăn riêng để tránh dễ hấp thu sắt hay tăng khả năng hấp thu các dạng sắt khác.

• Tăng cường thực phẩm giàu vitamin E, các sản phẩm từ sữa như: sữa chua, phô mai,.. sẽ bổ sung canxi ngăn ngừa loãng xương và làm giảm hấp thu sắt.

• Không nên sử dụng chảo gang: Nấu ăn bằng chảo gang có thể làm tăng lượng sắt trong thực phẩm, điều này không tốt cho bệnh nhân thiếu máu thừa sắt.

Một số nhóm thực phẩm giúp giảm hấp thu sắt vào cơ thể: 

Nhóm thực phẩm giàu Phytate:

Ăn các loại thực phẩm chứa nhiều phytate như đậu; các loại hạt; ngũ cốc nguyên hạt làm giảm sự hấp thụ chất sắt không heme từ thực vật. Từ đó, làm giảm tổng lượng sắt trong cơ thể.

Nhóm thực phẩm giàu Phốt pho

Phốt pho có khả năng ức chế hấp thu cả sắt heme và sắt không phải heme ở nồng độ rất cao. Nhóm thực phẩm tiêu biểu bao gồm thịt, gia cầm và cá.

Các nguồn phốt pho khác không chứa nhiều sắt bao gồm trái cây sấy khô; ngũ cốc nguyên hạt; đồ uống có ga; các loại hạt; đậu và các sản phẩm từ sữa.

Nhóm thực phẩm giàu Acid tannic

Thường được tìm thấy từ một số loại cây như hồng, trà, cà phê, lựu,… Do đó người bệnh nên sử dụng những loại thực phẩm giàu acid tannic này ngay sau bữa ăn để giảm hấp thụ sắt.

Ngoài trà và cà phê , một số đồ uống khác có chứa acid tannic là nước trái cây; quả mọng; quả việt quất sẽ có giảm quá trình hấp thu sắt trong cơ thể. Điều này tốt cho người bệnh thiếu máu thừa sắt.